Zand is het hoofdbestanddeel van de bodems in Brabant. Overal rondom Eindhoven kun je er niet aan voorbij. De tanks oefenen in het mulle zand van de Oirschotse Heide en aan de andere kant van Eindhoven vinden we de uitgestrekte Groote Heide, die zelfs tot aan de Belgische grens reikt. In Eindhoven zelf is het zand niet zo zichtbaar, want het gebied binnen de gemeentegrenzen is vooral beekdalgrond, maar toch is er hier nog één stuifzandje te vinden.

Hoe de stad Eindhoven er nu uitziet, heeft alles te maken met de zandgrond. De boeren begin vorige eeuw leefden onder armoedige omstandigheden, omdat de arme zandgrond slechte opbrengsten kende. Eerst met thuiswerk, zoals weven en sigaren maken en later met fabriekswerk, kon het gezinsinkomen worden aangevuld. Zo werd Eindhoven een aantrekkelijke plaats om een fabriek te stichten. Waarmee Eindhoven, en tegenwoordig de hele regio, op een ontwikkelingspad werd gezet dat nog lang niet ten einde is.

Brabantse Sahara

Maar nu terug naar het zand. Iedereen weet natuurlijk wel wat zand is, maar waar komt het vandaan? Verreweg het meeste zand is afkomstig uit de afbraak van vulkanisch gesteente en graniet. Het gesteente verweert door wind, water, zon en ijs. Deze verweringsdeeltjes worden getransporteerd naar zee, waar ze neerslaan in lagen. Zo kunnen de duinen ontstaan, maar ook onze Brabantse zandgronden. In de ijstijd, toen de Noordzee droogstond, waaide een laag zand over onze streek.

Stuifzand is eigenlijk zoals onze omgeving eruit zag 5.000 jaar geleden. Geen mensen, nauwelijks begroeiing, en eindeloze vlaktes stuifzand. Die zandbodem is er nog steeds, inmiddels onderbroken door de rivierdalen van Dommel, Tongelreep en de kleinere beken. Het gebied ten noorden van Tilburg: het Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen geeft een goede indruk hoe het er toen uitzag. Niet voor niets is de bijnaam: de Brabantse Sahara.

Silicium

Waar de boeren het zand gebruiken om hun gewassen op te telen, heeft onze moderne samenleving er nog wel andere toepassingen voor gevonden. Glas wordt bijvoorbeeld uit kwartszand gemaakt, dat net over de grens bij Mol aan de oppervlakte ligt. Geen wonder dat Philips daar een glasfabriek had. Zonnecellen bestaan, net als zand, uit silicium. En het materiaal waar de machines van ASML de patronen op schrijven: schijven van zeer zuivere silicium. Zo is de cirkel weer rond.

Wasven

Nog even over het zand in Eindhoven. Behalve in de zandbakken van scholen, is er één piepklein stuifzandje te vinden bij Groendomein het Wasven. Helemaal binnen de bebouwing gelegen is het domein ontstaan rond het jaar 1400 als ontginningsboerderij op de toenmalige Hooge Heide. Uit die naam valt al af te leiden dat er sprake is van een zandbodem.

Via diverse eigenaars, waaronder Philips, is het domein tegenwoordig onder beheer van een stichting die de boerderij en het bijbehorende gebied hebben weten te bewaren. In de kasteeltuin staat een aantal bijzondere bomen, waaronder de wereldboom. Er is een mooie wandeling van ongeveer 3 kilometer uitgezet, die ook over het stuifzandje loopt. Wel goed opletten, want je bent er zo voorbij!