Kerststallen herinneren tijdens de feestdagen aan de stal van Bethlehem. Omringd door schapen en herders leefde Jezus zijn eerste uren in de agrarische sfeer. In tal van kerken en plaatsen zijn deze stallen in Noord-Brabant te bewonderen.
Door Hans van den Eeden
Kerststallen spreken tot de verbeelding en het kerstverhaal wordt zo dicht bij de mensen gebracht. Wat te denken van de grootste kerststal van Europa: de St. Jan in Den Bosch. Een stal is een menselijk tafereel, waar de bezoekers zich in kunnen herkennen. De beeldengroepen zijn in en rond kerken te bewonderen. Dat geldt vanuit de traditie voor rooms- katholieken, maar in toenemende mate voor PKN kerken. Een voorbeeld is de ‘buitenstal’ van de PKN Catharijnekerk in Heusden. Veel mensen hebben thuis ook onder de kerstboom een stal. Wie goed kijkt ziet het kerstverhaal visueel via een beeldengroep voorbijtrekken. De stal roept voor velen de sfeer van het ‘rijke roomse leven’ en religieus erfgoed op. Middelpunt van de stal is de kribbe, waarin het kindje Jezus ligt gewikkeld in doeken. De grondlegger van de kerststal is de dierenvriend Franciscus van Assisi. Hij kreeg in 1223 van paus Honorius III toestemming om de geboorte van Jezus door middel van kerststallen uit te beelden. Bijzonder is het verhaal, dat de adem van de Os en de Ezel via hun grote neusgaten kindje Jezus warm hielden. Aannemelijk is, dat Jozef zijn ezel meenam voor een tocht door de bergen. Over ezels gesproken. Velen herinneren zich het kinderliedje over de kerstezel uit ‘Kinderen voor kinderen’.
‘Ezelpak’
Tijdens een schooluitvoering kreeg scholier Jos tot ongenoegen de rol van ezel. Tot hilariteit trok Marjolein zich terug als Maria. Daarna kropen zij samen intiem in het ‘ezelpak’. Wie goed naar de kerststal kijkt, wordt geraakt door de drie koningen. Bij een kerststal moet je het niet in je hoofd halen om deze beelden al voor 6 januari te plaatsen. Immers, Caspar met kameel, Melchior en de zwarte Balthazar verdienen een ereplaats in de stal. Ze hadden symbolisch mirre, goud en wierook als cadeau meegebracht. Verder volgden zij de ‘ster van Bethlehem’. Omdat de koningen pas op 6 januari arriveerden, mag het drietal met Kerstmis niet in de stal staan. Vaak staan ze ‘om de hoek’ te wachten. “Bij ons thuis maakten de koningen met hun kameel vanaf 25 december een tochtje door het huis. De tocht begon in de keuken, de trappen, de badkamer en de slaapkamers. Daarna liepen ze via de trappen weer naar beneden om zo op 6 januari in de kerststal aan te komen”, aldus Wim Siegmunt uit Tilburg. Naar verluid kwamen de koningen uit Azië, Europa en Afrika. Eigenlijk hadden er minimaal vijf koningen bij de stal moeten staan. Amerika en Australië moesten nog ontdekt worden. Met regelmaat kwam de vraag op of de koningen wel echt bestaan hebben.
Drie koningen
Deze vraag van het aantal koningen smeulde lang door. Het was Paus Leo die rond 460 aan de slepende discussie een einde maakte. Het waren er drie en daarmee basta.
Veel mensen die de kerststal bezoeken, halen daar herinneringen op. Met name in zuid Nederland werd en wordt op 6 januari het feest van de Driekoningen met ‘ Konings zingen’ gevierd. Verkleed als Drie Koningen gaat de jeugd met ster en lampion en een kroontje op het hoofd op pad. Na het zingen van ‘Drie Koningen, drie Koningen, geef mij een nieuwe hoed’ krijgen ze snoepgoed.
“Als ik naar deze kerststal kijk, roept dit ook herinneringen op aan Onnozele Kinderen. Dat werd op 28 december gevierd. Het verwijst naar de kindermoord, die in opdracht van Koning Herodes werd uitgevoerd. “In de sfeer van het Land van Ooit, waar kinderen de baas waren, deelden wij als kinderen de lakens uit. We hesen ons in de veel te grote kleren van onze ouders. Ook werden mijn ouders met een grijns geïmiteerd. Werd het te gortig dan was het uit met de pret”, aldus Marieke Ten Cate uit Waspik. Bij het bezoek aan een kerststal zijn dit de verhalen die tot leven komen. Tijdens Kerstmis kunnen bij de vier kaarsen van de adventskrans deze herinneringen met een nostalgische glimlach worden opgehaald. De vraag is welke rol de lezer zelf in de kerststal zou willen spelen.