Wonen in een voormalig kerkgebouw is met een knipoog naar de ‘roomse blijheid’ realiteit. Het is voor bewoners een bijzondere ervaring om in hun oude parochiekerk te wonen. Dit ‘Hemels wonen’ is voor nieuwe bewoners inspirerend.
Door Hans van den Eeden
Wie zich in de herbestemming van Brabantse kerkgebouwen, kloosters en religieuze gebouwen verdiept, is verrast. Volgens de provincie Noord-Brabant waren er in 2015 nog 468 kerkgebouwen in Noord-Brabant. In 2024 waren dat er nog maar 350. De verwachting is, dat minimaal een kwart van alle kerken de komende jaren nog aan de eredienst onttrokken zal worden. Ook veel kloosters en religieuze gebouwen hebben een herbestemming gekregen. Dit loopt uiteen van zorgcentrum, gezondheidscentra, dorpshuis, restaurant, museum tot zorgappartement. Ook ‘knarrenhofjes’ voor ouderen zijn populair. Vast staat, dat de sluiting en herbestemming van kerken niet even gemakkelijk is verlopen. Feit is, dat door het dalende kerkbezoek het noodzakelijk was om de kerken te sluiten. Bij deze processen was en is bij de Rooms-Katholieke kerken ook het Bisdom betrokken. Bij veel Protestantse, Nederlands Hervormde, Lutherse en andere kerken is het niet anders.
Kerksluitingen
Ook het aantal priesterroepingen is aanzienlijk gedaald. Vroeger trokken de Nederlandse missionarissen en zendelingen met elan de wijde wereld in. Thans is er veelal sprake van een omgekeerde wereld. In een aantal parochies zijn priesters uit onder andere India actief. Bij de sluiting hebben, naast het parochiebestuur, ook kerkgangers, buurtbewoners, gemeenten, monumentencommissies of ondernemers ideeën over de toekomst van een leegkomend kerkgebouw.
Dat geldt ook voor woningbouwverenigingen die pleiten voor huur in plaats van koop. Veel verschillende partijen betekent ook veel verschillende – vaak botsende – belangen. Dat maakt het vaak een dynamisch proces. Mede daarom is het van belang om met alle partijen bij elkaar te komen en de dialoog te voeren. En niet altijd blijkt herbestemming te realiseren. Ook sloop behoort tot de mogelijkheden. Het is met name de actieve vereniging van Kleine Kernen Noord-Brabant, die hierbij de vinger aan de pols houdt. Bijzonder is, dat deze kerkgebouwen meestal in het hart van een dorp liggen.
Herbestemming
Een voorbeeld is het dorp Elsendorp. Ook daar is de woningnood hoog en het dorp wil de komende jaren van 1100 inwoners groeien naar 1500. Naast nieuwbouw kwam hierbij de kerk in beeld. Hierbij is de inzet om er tien appartementen voor jong en oud in te realiseren. Verder wordt onderzocht wat de mogelijkheden zijn om op het kerkplein nieuwe woningen te bouwen. Voor mensen die een kerkdienst willen bijwonen, biedt een gemeenschapshuis perspectief. Vast staat, dat herbestemming van een kerkgebouw altijd maatwerk is. Een voorbeeld is de herbestemming van de voormalige Sint Catharinakerk in Heusden-vesting. Door de ontkerkelijking werd deze door weinig kerkgangers meer bezocht. Daardoor heeft deze kerk een woonfunctie gekregen. Omdat de PKN-kerken hun kerk, naast de kerkdienst, ook openstellen voor een variatie aan culturele activiteiten is de kwetsbaarheid vaak minder. Opgemerkt moet worden, dat het geloof, ondanks de teruglopende kerkgang, volledig in het DNA van veel Brabanders verankerd is.
Heusden
Terug naar de herbestemming van de Sint Catharinakerk in Heusden tot wooncomplex. De kerk in Heusden is getransformeerd tot twaalf royale koopappartementen. Het robuuste bouwwerk verwijst naar de Bossche School. De bouw had heel wat voeten in de aarde. Muren zijn gesloopt, ramen geplaatst en dakpannen verwijderd en royale terrassen gerealiseerd. Markant is de 60 meter hoge toren. Deze heeft ook een woonbestemming gekregen. De kerk uit 1950 is gebouwd na de verwoesting van de kerk tijdens de nadagen van de Tweede Wereldoorlog in 1944. Uit gesprekken blijkt, dat het veel pijn deed om de wekelijkse eredienst in de parochiekerk te moeten stoppen. Door de ontkerkelijking is er geen andere oplossing. Op veel plaatsen zijn emotie en gevoel voor realiteit werkelijkheid geworden. De kerk heeft een hoog plafond van 10 m, waardoor royale appartementen in twee lagen gerealiseerd konden worden. Aantrekkelijk zijn de grote buitenterrassen. Ieder koopappartement heeft een eigen sfeer en eigen parkeerplaats. De belangstelling voor dit ‘hemels wonen’ was en is groot. Bijzonder is het markante uitzicht over de Bergsche Maas. In de voormalige doopkapel is het beeldje Maria van Heusden geplaatst. Het complex werd in 2022 opgeleverd. Veel bewoners hebben wortels in Heusden en de regio. Samenwerking vindt plaats via de Vereniging van eigenaren. Bijzonder aan het voormalige kerkgebouw is, dat sommige religieuze markante elementen bewaard zijn gebleven. Uiteraard is er een lift. Kortom: een geliefde plek. Vast staat, dat de herbestemming van kerkgebouwen tot wooncomplex een actueel emotioneel thema blijft.