Breng verschillende generaties samen en er ontstaat iets moois. Het onderwijsproject Oorlog in mijn Buurt bewijst dat eens te meer. Kinderen interviewen hiervoor ouderen over hun oorlogsherinneringen. Dit prachtige initiatief is nu uitgegroeid tot 80 Jaar Vrijheid In Mijn Buurt, een reizende expositie waarin tien Eindhovense oorlogsverhalen tot leven komen. Als eerste te zien in Het Hornemann Huis.

Door Marjolein van Hoof

Drijvende kracht achter dit project in Eindhoven is Ingrid van Zummeren. Zij weet als geen ander wat de invloed van oorlog kan zijn op verschillende generaties. “Mijn moeder zat tijdens de Tweede Wereldoorlog in een Japans interneringskamp in Indonesië. Ze had een oorlogstrauma en dat werkte door op ons. Als kind durfde je daar geen vragen over te stellen, we hebben er nooit goed over gepraat”, zegt ze spijtig.

Ingrid is fotografe, filmmaker en kunstenares en geeft al jaren creatieve lessen op basisscholen. Ruim vijf jaar geleden, in aanloop naar 75 jaar vrijheid, werd ze benaderd door Stichting In mijn Buurt om het project Oorlog in mijn Buurt in Eindhoven op te zetten. “Dit project draaide alleen nog in Amsterdam. Ze hadden een subsidie gekregen om het landelijk op te zetten.”

Als echte journalisten

Het idee achter het project is dat kinderen in de leeftijd van 10 tot 12 jaar lessen over de oorlog volgen en daarna, als echte journalisten, ouderen uit de buurt gaan interviewen over hun ervaringen. De verhalen worden vastgelegd in woord en beeld. Daarna kunnen kinderen zich vrijwillig aanmelden als Erfgoeddrager om de verhalen te blijven vertellen tijdens herdenkingen en vieringen. “Prachtig, ik was direct verkocht. Op school leren ze wel over de Slag om Arnhem of de bombardementen in Rotterdam, maar wat er in hun eigen buurt gebeurd is, blijft vaak onderbelicht.”

Ingrid trapte af in de Rochusbuurt, waar ze zelf woont. “Tijdens die interviews gebeurt er iets bijzonders tussen de kinderen en de ouderen. De manier waarop leerlingen hun vragen stellen, nog zo onbevangen, dat spreekt me heel erg aan. Ik durfde mijn moeder niets te vragen, voelde hoe beladen het voor haar was. Veel ouderen zwijgen tegen hun eigen kinderen, willen hen niet belasten. Als je een generatie overslaat, dan durven ze vaak wel te praten. Ik dacht: elk verhaal moet verteld worden en dus maakte ik me hard om dit project verder uit te bouwen in Eindhoven.”

In de Buurt

Sindsdien is Ingrid projectleider van In de Buurt Eindhoven. Het idee is dat leerlingen leren van ontmoetingen met ouderen in de buurt, niet alleen over de Tweede Wereldoorlog maar ook over het koloniale verleden en migratie.

Een groot succes, want in de afgelopen vijf jaar zijn er honderd verschillende Eindhovense verhalen verzameld. “De grootste waarde is dat kinderen in gesprek gaan met mensen waar ze normaal niet snel mee zouden praten. Dat ze uit hun eigen bubbel komen en zich inleven in een ander. Het levert mooie momenten op. Neem vorige week: speciaal voor de komst van een groepje leerlingen had de oudere meneer speciaal bij de slager hapjes gehaald die ze tijdens de oorlog aten. Roggebrood, reuzel, zult en kaantjes. De kinderen aten het allemaal beleefd op.”

In de klas

Voor het vinden van ouderen die hun verhaal willen delen, haalt Ingrid alles uit de kast. Van oproepjes plaatsen in de krant en bij ouderenorganisaties tot letterlijk middagen lang bij de supermarkt staan en mensen aanspreken. “Ik ben heel blij als ik elke keer weer een nieuw verhaal vind”, zegt ze. “Sommige ouderen delen hun ervaringen ook in de klas. De jongste is 85 jaar, de oudste bijna 100. Door hun verhaal te kunnen vertellen, voelen ze zich gezien en gewaardeerd.”

Tentoonstelling

In het kader van 80 jaar vrijheid wilde Ingrid graag een tentoonstelling samenstellen, gebaseerd op Eindhovense oorlogsverhalen. Dankzij subsidies van Gemeente Eindhoven en het Vfonds heeft ze dit samen met collega Katja Lucas voor elkaar gekregen. Voor de invulling van de expositie klopte ze aan bij het SintLucas College, waar een aantal leerlingen vrijwillig meedacht over een concept.

“Eerst volgden ze een lesprogramma, daarna kregen ze een aantal kaders mee. Duidelijk was dat het een echte belevingsexpositie moest worden, want we willen jonge mensen bereiken. Bovendien moest het een mobiel object zijn van maximaal 5 bij 5 meter, zodat we met de tentoonstelling naar verschillende locaties kunnen reizen.”

Dilemma’s

Het idee van student Sarah van Elsberg kwam als favoriet uit de bus. “Haar ontwerp sloot heel erg aan bij een van de lessen die we vooraf gaven. Deze ging over goed en fout en het maken van keuzes. Het is gebaseerd op de uitspraak van de Joodse verzetstrijdster Miriam Ohringer: Blijf altijd zelf nadenken. Sarah is ingegaan op de dilemma’s waar mensen in de oorlog mee te maken hadden. Zou jij een onderduiker in huis nemen? Zou je een gewonde Duitse soldaat helpen? We hebben daar tien passende verhalen bij gezocht. Je loopt langs de verhalen en krijgt een kaartje mee waarop je jouw keuzes noteert. Aan het einde van de expositie hang je het kaartje op en zie je wat anderen hebben ingevuld. Studio jeroen van veluw vertaalde dit idee naar een indrukwekkende installatie.”

De expositie is voor het eerst te zien tijdens de Dutch Design Week. “Door het tijdens DDW te tonen, hopen we meer jongeren te bereiken. Door de geschiedenis te kennen, snap je ook een beetje wat er nu gebeurt en daarom is het zo belangrijk dat een nieuwe generatie de verhalen van ouderen meeneemt.”

De tentoonstelling 80 Jaar Vrijheid In Mijn Buurt is van 19 oktober tot eind december te zien in Het Hornemann Huis aan het Stadhuisplein 3. Nieuwsgierig naar de Eindhovense oorlogsverhalen? Neem dan een kijkje op: inmijnbuurt.org

Eindhovense ouderen die ook hun herinneringen aan de oorlog willen delen en mee willen doen aan het project Oorlog in mijn Buurt, kunnen contact opnemen met Ingrid. Mail daarvoor naar ingrid@inmijnbuurt.org of bel 06-29010588.