Door Rob Weekers

‘Door heiligen geïnspireerd, Katholieke geloofsbeleving in Eindhoven en Aalst-Waalre’, luidt de titel van het boek waarin uitgebreid verslag wordt gedaan van de bodemschatten die in loop van de decennia in Eindhoven uit de grond zijn gehaald. Het eerste exemplaar werd afgelopen week overhandigd aan wethouder Maes van Lanschot in de Sint-Catharinakerk. Daar is ook een tijdelijke tentoonstelling te zien met een selectie van de gevonden devotionalia.

Kaarsje

“Ik heb er acht jaar lang keihard aan gewerkt. Zeker als een boek over geschiedenis gaat, moeten de feiten kloppen”, zo kijkt Elly terug op de tijd dat ze bezig was met het samenstellen van het naslagwerk dat rijkelijk is voorzien van foto’s en illustraties. Zo zijn de beschreven voorwerpen voorzien van tijdsaanduiding, materiaalgebruik en vindplaats. Een historische context voorziet in een toelichting op religieuze ontwikkelingen door de eeuwen heen. Wie het boek ter hand neemt, krijgt meer dan alleen een geschiedenisles voorgeschoteld. “Volksdevotie speelt nog steeds een rol. Denk maar eens aan mensen die een kaarsje branden voor Maria”, licht Elly toe.

Keuzes maken

Van haar hand zijn ook minutieus weergegeven pentekeningen van bodemvondsten. “Mijn specialiteit”, lacht Elly. “Met een foto lukt het niet om alle details te vangen. In een tekening kan dat wel, zeker als je een voorwerp eerst hebt uitvergroot. Details zijn belangrijk omdat je er veel aan kan aflezen, zoals bij een kruisbeeldje waar je precies kunt zien waar de spijkertjes hebben gezeten. Ik maak het niet mooier, ik teken het zoals het is, daar gaat het uiteindelijk om.”

Hoeveel voorwerpen ze heeft getekend? Elly moet er even over denken, maar moet het antwoord schuldig blijven. “Dat moeten er honderden zijn geweest. Ze staan niet allemaal in het boek, hoor. Ik heb keuzes moeten maken, ook qua hoeveelheid tekst.”

Fascinerend

“Geschiedenis heeft me altijd gefascineerd, ik ben er door gegrepen”, zegt Elly. “Dat begon al op de lagere school in Acht met een onderwijzer die mooie verhalen kon vertellen over geschiedenis. Daar werd het eerste zaadje gepland. Later ben ik me meer en meer gaan verdiepen, las alles wat met geschiedenis te maken had. Waar dat vandaag kwam? Ik was nieuwsgierig, wilde alles weten. Dat heb ik nog wel een beetje.”

Een lezing van toenmalig stadsarcheoloog Nico Arts inspireerde Elly in 1997 om zich aan te sluiten bij de Archeologische Vereniging Kempen en Peelland waar ze als vrijwilliger bij diverse opgravingen in het veld heeft meegewerkt.

In Eindhoven ging het om opgravingen bij de Smalle Haven, de Sint Catharinakerk, de Sint Joriskerk, Vestdijk en Meerhoven. “Daar hielp ik mee met het determineren van aardewerk en botmateriaal uit opgravingen. Fascinerend, je weet nooit wat je tijdens een opgraving gaat aantreffen. Een rozenkrans die een eeuwlang onder de grond heeft gelegen, dat is toch bijzonder. Maar meer nog: wat is het verhaal achter het voorwerp, waar komt het vandaan en door wie werd het gebruikt. Voor mij de inspiratie om het boek te schrijven.”

Bezwering

“Aan de hand van voorwerpen, krijg je een beeld van hoe mensen hebben geleefd, in welke omstandigheden en wat voor hen belangrijk was.” Elly bladert in haar boek en slaat een bladzijde open die is gewijd aan medailles, stuk voor stuk met gevoel voor details door haar zelf getekend.

“Neem nu deze medaille waarop de heilige Donatius is te zien. Zo’n medaille was in trek bij boeren omdat men geloofde dat Donatius hen zou kunnen behoeden voor branden en zou beschermen tegen blikseminslagen. Zo’n medaille werkte als een soort bezwering. Hoe meer ik me ben gaan verdiepen in geschiedenis en archeologie, hoe meer sommige zaken op hun plaats vallen. Kennis is wat dat betreft belangrijk. Zelfstudie helpt daarbij. Ik vind het fijn om zaken uit te pluizen.”

Ring

Het meest opmerkelijke voorwerp dat Elly heeft opgegraven is een Romeinse ring, voorzien van een zogeheten gem, een halfedelsteen. “Die ring is gerestaureerd. De restaurateur vond het naar eigen zeggen een onooglijk ding, maar wij waren er blij mee. Het had historische waarde.”

Bij opgravingen aan de Smalle Haven in 1998 vond Elly enkele leisteentjes, met daarop afbeeldingen die koningen moesten verbeelden. “We weten nog steeds niet wat het precies was, dat is op zich ook al bijzonder.”

Met de handen in de grond zit Elly al een tijd niet meer. “Dat laat het lichaam niet meer toe”, zegt ze met spijt. ”Tekenen daarentegen gaat nog prima.”

Verhaal

Aan heiligen binnen de Room-Katholieke kerk geen gebrek. Het zijn er zo’n 25.000, schrijft de auteur. Een aantal van hen komt aan bod, zoals de heilige Antonius van Padua, waarvan een medaillon is gevonden tijdens opgravingen bij de Oude Toren.

Devotionalia speelden een belangrijk rol in het dagelijks leven van rooms-katholieken. Medailles van beschermheiligen en kruisjes werden gedragen van de wieg tot het graf, en rozenkransen hielpen de gelovigen bij het bidden. Voor wie de fout in ging, was een pelgrimage naar bijvoorbeeld Kevelaer een manier om weer met de schepper in het reine te komen. Een pelgrimsinsigne diende als bewijs van de afgelegde voettocht.

“Al die voorwerpen vertellen een verhaal”, zegt Elly. “Hoe meer je je erin verdiept, hoe interessanter het wordt. Ik hoop dat de lezer van mijn boek dat ook zo ervaart.”

‘Door heiligen geïnspireerd. Katholieke geloofsbeleving in Eindhoven en Aalst-Waalre’ is met name online te verkrijgen:

www.matrijs.com